Bong Joon Ho - 'quái kiệt' điện ảnh Hàn

Trong lịch sử 101 năm điện ảnh Hàn Quốc, chưa có đạo diễn nào đoạt Cành Cọ Vàng và bốn tượng vàng Oscar như “quái kiệt” Bong Joon Ho.

Bong Joon Ho nói nhận bốn tượng vàng Oscar là “câu chuyện điên rồ” nhất cuộc đời ông. “Parasite” là phim Hàn đầu tiên có đề cử tại Oscar, ông và êkíp chỉ mong đến giao lưu chứ không dám nghĩ đoạt giải.

Theo Daum, mùa hè năm 1981, Bong Joon Ho – thiếu niên 12 tuổi – ấp ủ giấc mơ làm đạo diễn và tạo nên bộ phim gây chấn động điện ảnh thế giới. Khi ấy, mọi người đều bật cười vì mong ước của cậu quá ngô nghê. Tuy nhiên, sau gần bốn thập kỷ, Bong đã hoàn thành tâm nguyện. Tại Oscar 2020, Bong Joon Ho và siêu phẩm Parasite (Ký sinh trùng) bốn lần được xướng tên ở hạng mục đạo diễn, kịch bản gốc, phim quốc tế và phim xuất sắc.

Chín tháng trước tại Cannes, Parasite cũng làm nên lịch sử với giải Cành Cọ Vàng đầu tiên cho điện ảnh Hàn. Truyền thông quốc tế ca ngợi tài năng và tầm nhìn của ông, còn giới chuyên môn lẫn khán giả trong nước gọi Bong là “đạo diễn vĩ đại nhất Hàn Quốc mọi thời” hay “quái kiệt 100 năm có một”.

Ngày 10/2, trên trang web Nhà Xanh, Tổng thống Hàn Moon Jae In nói: “Tôi tự hào về Bong Joon Ho và đoàn phim”. Thủ tướng Chung Sye Kyun cảm ơn Bong và êkíp làm rạng danh điện ảnh nước nhà. Truyền thông cũng liên tục nhấn mạnh thông điệp: “Nếu đạo diễn Im Kwon Taek, Lee Chang Dong, Park Chan Wook, Kim Jee Woon hay Hong Sang Soo là những ‘công thần’ giúp điện ảnh Hàn đặt dấu chân ở Cannes, Oscar, Bong Joon Ho là người tạo mốc son chói lọi nhất hơn 100 năm qua”. “Lịch sử sẽ luôn nhớ Bong Joon Ho”…

Thành công vì hoài bão lớn và dám bước ra khỏi vùng an toàn

Ông sinh năm 1969 tại Daegu (Hàn Quốc), cùng gia đình chuyển đến Seoul từ thời tiểu học. Bốn anh em Bong được hưởng thụ nền giáo dục giàu truyền thống. Ông ngoại Bong là tiểu thuyết gia nổi tiếng Park Tae Won. Cha là Bong Sang Gyun (1932-2017) – họa sĩ, nhà thiết kế đồ họa thế hệ đầu, từng làm Giám đốc nghệ thuật của Trung tâm sản xuất phim quốc gia, Chủ tịch Hiệp hội Thiết kế Hàn Quốc kiêm giáo sư Đại học Yeungnam. Anh trai Bong Joon Soo là giáo sư Đại học Quốc gia Seoul – trường danh giá nhất Hàn Quốc. Chị gái Bong Ji Hee là nhà thiết kế, giáo sư Đại học Anyang kiêm Giám đốc Hiệp hội Văn hóa Quốc tế.

Biết Bong đam mê điện ảnh, ông Bong Sang Gyun vẫn khuyên con nên từ bỏ bởi nghề đạo diễn vất vả, quanh năm rong ruổi cùng đoàn phim, cuộc sống thiếu ổn định và đối mặt nhiều rủi ro. Ông mong con trai tiếp bước anh chị làm giáo sư hay nghiên cứu văn hóa, xã hội. Để yên lòng cha mẹ, Bong gác lại ước mơ làm đạo diễn, thi vào Đại học Yonsei chuyên ngành xã hội học.

Tuy vậy, ở đại học, Bong gặp gỡ nhiều sinh viên chung chí hướng, cùng lập câu lạc bộ điện ảnh Yellow Door. Nhóm ông làm nhiều phim ngắn và đoạt kha khá giải thưởng. Năm 1995, Bong lấy bằng Học viện Nghệ thuật Điện ảnh Hàn Quốc. Phim tốt nghiệp của ông – Memory Inside the Frame và Incoherence – được mời chiếu tại Canada, Hong Kong.

Bong Joon Ho khi học Học viện Nghệ thuật Điện ảnh Hàn Quốc năm 1995.

Sau tốt nghiệp, Bong cùng bạn bè tiếp tục cho ra mắt phim ngắn, viết kịch bản phim giả tưởng, đảm nhận vai trò trợ lý đạo diễn hay đạo diễn âm thanh. Hai tác phẩm Motel Cactus (1997) và Phantom the Submarine (1999) – do Bong viết kịch bản – được giới chuyên môn đánh giá cao. Năm 2000, Bong lần đầu đảm nhận vai trò đạo diễn kiêm biên kịch với Barking dogs never bite, không đoạt danh thu cao, tác phẩm vẫn được mời dự liên hoan phim ở Tây Ban Nha, Hong Kong…

Daum cho rằng đầu thập niên 2000, nhắc đến phim Hàn, công chúng thường nghĩ đến những dự án lãng mạn và loạt giai nhân, tài tử chỉ cần chớp mắt là khóc. Riêng Bong Joon Ho muốn sáng tạo những tác phẩm không theo lối mòn, phản ánh ý thức hệ và bản ngã con người.

Từ năm 2003 đến nay, Bong đạo diễn sáu trên tám phim điện ảnh do ông viết kịch bản, đều tạo tiếng vang. Các tác phẩm xoáy sâu vào vấn đề xã hội nổi cộm, sự thay đổi tâm lý đột ngột và pha trộn nhiều thể loại (từ hành động, kinh dị, hài đen cho đến yếu tố lịch sử). Trong nhiều cuộc phỏng vấn, Bong luôn nói Martin Scorsese – huyền thoại điện ảnh Bắc Mỹ – ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của ông. Trong đó, ông mê đắm quan điểm “Bản ngã duy nhất là thứ kiến tạo nên những điều tuyệt vời” của Martin Scorsese.

Memories of Murder (Hồi ức kẻ sát nhân, 2003) là dự án giúp Bong trở thành thế lực của điện ảnh Hàn. Tác phẩm dựa trên câu chuyện có thật về 10 người phụ nữ bị cưỡng hiếp, sát hại hàng loạt từ tháng 9/1986 đến 4/1991. Khi chiếu ở LHP Cannes (Pháp), tác phẩm Hàn được khen có góc nhìn đa chiều, diễn xuất tốt, đặc biệt là Song Kang Ho. 90% giới phê bình chấm phim tích cực trên Rotten Tomatoes. New York Times chấm điểm 4,5/5 và nhận xét Memories of Murder hay hơn nhiều phim kịch tính cùng năm của Hollywood.

Năm 2006, Bong Joon Ho đạo diễn và biên kịch Quái vật sông Hàn (The Host) – tác phẩm được giới chuyên môn đánh giá thay đổi cả nền điện ảnh Hàn Quốc. Bong tiếp tục mời Song Kang Ho đóng chính, với vai Park Gang Du – người cha vụng về. Các nhà làm phim Hollywood nhận định, cách kể chuyện kịch tính của Bong Joon Ho và diễn xuất của dàn diễn viên gây ấn tượng với họ.

Với hơn 13 triệu lượt vé, Quái vật sông Hàn trở thành phim ăn khách nhất lịch sử nước này, tính đến năm 2006. Song Kang Ho được gọi là “Quái vật phòng vé”, “Ông hoàng điện ảnh”, còn Bong Joon Ho được tôn là đạo diễn kỳ tài của Hàn Quốc đương đại…

Bong tiếp tục gây tiếng vang với Mother (năm 2009), do Won Bin và diễn viên gạo cội Kim Hye Ja đóng chính. Thông qua câu chuyện bà mẹ quyết liệt đòi lại công bằng cho cậu con trai thiểu năng bị vu giết người, đạo diễn kiêm biên kịch Bong Joon Ho muốn phê phán xã hội, đề cao tình mẫu tử. Tác phẩm lọt top 10 phim điện ảnh Hàn đáng xem nhất.

Bom tấn khoa học giả tưởng Snowpiercer (Chuyến tàu băng giá, 2013) – do Bong đạo diễn kiêm biên kịch, Song Kang Ho đóng chính – cũng lọt top 50 phim ăn khách mọi thời, với 9,3 triệu vé. Bốn năm sau đó, bom tấn Siêu lợn (Okja) tranh giải Cành Cọ Vàng tại Cannes 2017, 87% giới phê bình chấm tích cực trên Rotten Tomatoes. Cũng năm 2017, Metacritic xếp Bong thứ 16 trong danh sách 25 đạo diễn hay nhất thế kỷ 21.

Khoảnh khắc Bong Joon Ho (trái) mỉm cười khi nhận tượng vàng gây sốt. Sau Oscar, ông đang làm ấp ủ kịch bản mới bằng tiếng Anh lẫn tiếng Hàn.

Nhà phê bình phim Lee Dong Jin cho rằng điện ảnh Hàn khó có ai làm được điều tương tự Bong Joon Ho, với loạt tác phẩm hoàn thiện về nội dung, tính thẩm mỹ và sức hấp dẫn.

Trong vai trò đạo diễn, Bong khó tính và cầu toàn, yêu cầu cao với êkíp trường quay, chỉn chu về bối cảnh lẫn hậu kỳ. Dù diễn viên diễn xuất thần nhưng nếu góc quay chưa đạt, ánh sáng sai lệch, tất cả đều phải quay lại.

Trong vai trò viết kịch bản, ông đặt mình vào nhân vật, từ đó khai thác góc khuất và bản ngã của họ. Khi nhận giải kịch bản gốc xuất sắc tại Oscar 2020, Bong Joon Ho nói viết kịch bản là quá trình cô độc, nhưng ông hạnh phúc vì được khán giả lẫn giới chuyên môn đồng cảm.

Theo Vnexpress.net