Thời đại dịch Covid-19: Thời của những biện pháp, chính sách chưa từng có tiền lệ

Đại dịch Covid-19 không chỉ cướp đi sinh mạng, sức khoẻ của con người mà còn gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế thế giới. Tình thế vô cùng nguy cấp buộc chính phủ các nước phải thực thi quyết liệt các biện pháp, chính sách về luật pháp và hành chính để ứng phó, kể cả những biện pháp, chính sách chưa từng được áp dụng trước đó.

Dịch bệnh làm thay đổi mối tương quan giữa nhà nước quốc gia và người dân

Chưa bao giờ vai trò của chính quyền ở trong nước, vai trò của quốc gia trên thế giới lại trở nên nổi bật và mang tính quyết định như lúc này – lúc dịch bệnh Covid – 19 hoành hành. Điều này dẫn đến sự biến động rất mạnh trong mối quan hệ giữa nhà nước quốc gia và thế giới bên ngoài cũng như giữa chính quyền nhà nước với người dân ở bên trong quốc gia. Câu hỏi được đặt ra ở đây là ở thời kỳ dịch bệnh hoành hành, sự biến động này sẽ còn diễn biến đến mức độ nào? Mọi biến động sẽ chấm dứt hay tiếp diễn ở thời kỳ hậu dịch? Mối tương quan ấy  thời kỳ hậu dịch sẽ lại như trước hay sẽ khác xưa?

Trong lịch sử phát triển của nhân loại, có những thời kỳ dài nhà nước quốc gia riêng rẽ, với luật lệ riêng rẽ, chế ngự diện mạo và thao túng sự vận động của thế giới trên mọi phương diện. Tuy nhiên theo dòng vận động của thời đại, các quốc gia đi đến thống nhất với nhau để xây dựng nên trật tự thế giới mới và tự đặt mình vào thế giới ấy trên nền tảng những nguyên tắc và tục lệ chung, được thống nhất rồi dần bổ sung, sửa đổi và hoàn thiện thành luật pháp quốc tế. Luật pháp quốc tế được sử dụng làm tiêu chí và trọng tài để phân định đúng sai của luật pháp quốc gia cũng như tính tương thích của luật pháp quốc gia với những đặc thù của thế giới hiện đại.

Bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế, tỷ lệ thuận với mức độ liên minh, liên kết giữa các quốc gia thì vai trò của luật pháp quốc tế cũng như luật pháp chung của các liên minh, liên kết càng trở nên quan trọng. Hiểu nôm na là trong thế giới hiện đại, chẳng có quốc gia hay vùng lãnh thổ nào có thể tồn tại và phát triển thịnh vượng mà không có sự gắn kết cộng sinh với thế giới, chính vì vậy khi đưa ra bất kỳ quyết sách nào, các nước cũng đều phải lưu ý đến sự tương thích hay tác động của nó tới luật pháp quốc tế.

Còn xét trong phạm vi quốc gia, chiều hướng chuyển biến là người dân có nhiều quyền sâu rộng hơn và nhà nước quốc gia chuyển từ cai trị dân sang phục vụ dân, do dân và vì dân, tạo nên mối tương quan cân bằng tương đối giữa quyền hạn của nhà nước và quyền lợi của người dân. Tuy nhiên dịch bệnh đã làm thay đổi mối tương quan ấy. Sự cần thiết phải thực thi quyết liệt các quyết sách đặt nhà nước quốc gia vào thế không thể không thay đổi tương quan ấy, nghiêng hẳn về phía luật pháp quốc gia và quyền hạn của nhà nước mà luật pháp quốc tế không thể phản bác và người dân không thể không chấp nhận.

Không khác biệt hoàn toàn nhưng cũng không thể trở lại như thời kỳ tiền dịch bệnh

Nếu như ở điều kiện bình thường, nhiều quyền lợi của công dân được nhà nước và luật pháp quốc tế công nhận như một điều hiển nhiên thì trong bối cảnh dịch bệnh hoành  hành, các quyền này đã bị hạn chế đáng kể. Tuy nhiên cả luật pháp quốc tế lẫn người dân đều phải coi đây là điều hợp pháp, chính đáng và cần thiết bởi chỉ có như vậy nhà nước mới hoàn thành được trọng trách “đảm bảo sự sống cho người dân, giảm thiểu tối đa tổn hại cho cả xã hội và bảo tồn tiền đề cho sự phát triển kinh tế – xã hội nói chung ở thời sau dịch bệnh”.

Nhiều biện pháp, chính sách có liên quan đến đối tác và thế giới bên ngoài phải được nhà nước quốc gia thực thi theo tiêu chí quyết định hàng đầu là đảm bảo an toàn cho quốc gia và người dân, trên cơ sở luật pháp, các đối tác và thế giới bên ngoài đều phải chấp nhận. Thời kỳ dịch bệnh cho thấy nhà nước phải hành động như thế và mỗi tương quan nói trên có thể thay đổi như thế.

Chừng nào dịch bệnh còn dai dẳng, nhà nước còn phải tiếp tục duy trì mức độ đối phó dịch bệnh quyết liệt thì mối tương quan nói trên vẫn còn tiếp tục thay đổi trên phương diện mức độ chứ không phải chiều hướng. Chỉ khi dịch bệnh được khống chế, tình thế đặc biệt không còn tồn tại nữa thì mối tương quan kia mới thoát khỏi tình trạng bị chi phối bởi dịch bệnh. Mặc dù không thể trở lại như ở thời kỳ tiền dịch bệnh song về cơ bản nó cũng không thể khác biệt hoàn toàn.

Luật pháp quốc tế trong quan hệ giữa các quốc gia và đối tác không phải bị vô hiệu hoá hay thay đổi cơ bản bởi dịch bệnh. Các quyền cơ bản của người dân trong quốc gia không phải bị tiêu huỷ bởi dịch bệnh. Luật pháp quốc tế trong quan hệ giữa các quốc gia và các quyền cơ bản của người dân trong quốc gia chỉ phải được tiếp cận theo cách khác, phải hàm chứa tính tương đối của chúng và phải được bổ sung khả năng thích ứng với đặc thù của tình huống khẩn cấp xảy ra trong quốc gia ấy hay bùng phát trên thế giới.

Sẵn sàng tâm thế và mọi tiền đề cần thiết để vượt qua thách thức mới

Có thể thấy thời kỳ hậu dịch bệnh, về bản chất mối quan hệ giữa nhà nước và người dân không thay đổi song sẽ trở nên linh hoạt và thực tiễn hơn trên phương diện tương quan giữa quyền hạn của nhà nước và quyền lợi của người dân, giữa đòi hỏi chính đáng của người dân về sứ mệnh và trách nhiệm của nhà nước với đòi hỏi chính đáng của nhà nước là người dân có trách nhiệm tuân thủ những quyết sách của nhà nước vì lợi ích chung của cả xã hội.

Từ đó có thể thấy, luật pháp quốc tế về cơ bản vẫn giữ nguyên và phát huy được hiệu lực của nó ở thời sau dịch bệnh. Chính vì vậy tất cả các cấu trúc và cơ chế dựa trên nền tảng là luật pháp quốc tế vẫn tiếp tục tồn tại và hoạt động ở thời hậu dịch bệnh nhưng đồng thời luật pháp quốc tế cũng phải chấp nhận một thực tế là có những tình huống trên thế giới mà chỉ có luật pháp quốc gia mới có thể xử lý ổn thoả, lâu bền.

Bối cảnh dịch bệnh tàn phá kinh hoàng, con người và các quốc gia trên thế giới đang nỗ lực hết sức có thể để đẩy lùi và vượt qua dịch bệnh. Dịch bệnh rồi cũng đi qua, thế giới sẽ lại bình thường nhưng tình trạng bình thường này không phải là sự phục hồi tình trạng bình thường như trước dịch bệnh bởi tất cả đều phải rút ra cho chính mình những bài học cần thiết từ chính quá trình chống chọi với dịch bệnh để tạo dựng thời sau dịch bệnh.

Con người và thế giới không thể loại trừ hoàn toàn khả năng một ngày nào đó lại có một loài virus hay vi trùng gây dịch lây truyền trên thế giới. Trong trạng thái bình thường mới sau dịch bệnh này, con người và thế giới phải chuẩn bị sẵn sàng tâm thế và mọi tiền đề cần thiết để chấp nhận khả năng ấy; và cũng để không phải trả giá đắt như hiện tại.

Theo BizC.vn